Podróż Chociaż tyle w świecie miast...

W ostatni październikowy weekend miałem okazję przebywać znowu w Warszawie. Ponieważ pogoda dopisała, wybrałem się na spacer Krakowskim Przedmieściem, Miodową, Senatorską i okolicznymi ulicami. Następnego dnia postanowiłem przypomnieć sobie prawobrzeżną część stolicy, gdzie mieszkałem przez kilka lat. Więcej informacji o pokazywanych na zdjęciach miejscach, zaczerpniętych z varsavianów i netu zamieszczam w opisach fotek.

Nowy Świat to jedna z najszykowniejszych i najbardziej znanych ulic warszawskich, będąca częścią historycznego Traktu Królewskiego. Stanowi przedłużenie Krakowskiego Przedmieścia w kierunku południowym. Jej północnym krańcem są okolice pomnika Kopernika, następnie przecina ona ulicę Świętokrzyską. Na odcinku od świętokrzyskiej do Alei Jerozolimskich ulica posiada zwartą zabudowę utrzymaną w stylu klasycystycznym, która jest stylizacją, nadaną podczas odbudowy ruin po II wojnie światowej. Ulica na tym odcinku została odbudowana tylko do wysokości dwóch pięter, przy czym zmieniono elewację części budynków w celu przywrócenia im XIX-wiecznego charakteru. Nowy Świat kończy się przy Placu Trzech Krzyży. Nazwa ulicy pochodzi od dawnego przedmieścia, a zarazem jurydyki Nowy Świat, które powstały około roku 1640. Była to pierwsza świecka jurydyka w rejonie starej Warszawy. 

Aleje Ujazdowskie to ulica równoległa do Wisły, należąca do Traktu Królewskiego. Zaczyna się ona na Placu Trzech Krzyży i biegnie do skrzyżowania z ulicą Bagatela.

W latach 1724-1731, z polecenia króla Augusta II Mocnego, wg projektu Joachima Daniela Jaucha, wytyczona została tzw. Droga Kalwaryjska, prowadząca od dzisiejszego Placu Trzech Krzyży do Grobu Chrystusa, zlokalizowanego niedaleko Zamku Ujazdowskiego, stając się zaczątkiem dzisiejszych Alej. Droga ta rozpoczynała się dwoma złotymi krzyżami, a wzdłuż niej, co 90 metrów, ustawione były kapliczki z muru pruskiego, których było 28. Jej koniec znajdował się w okolicach dzisiejszego Placu Na Rozdrożu. Religijna wymowa tego szlaku uległa stopniowemu zatarciu. W roku 1766 był on już częścią Traktu Królewskiego, jako Aleja Belwederska, prowadząca do Belwederu. W 1818 roku przy Alejach urządzono Ogród Botaniczny, a w roku 1827 w ich pobliżu powstał ogród wypoczynkowo-rozrywkowy zwany Doliną Szwajcarską, szybko stając się popularnym miejscem spotkań i imprez masowych. W roku 1857 przy ulicy zapalono pierwsze latarnie gazowe, a w 1879 rozpoczęto jej kanalizowanie. Druga połowa XIX wieku to początek zabudowy willowej i pałacowej w Alejach - powstały wówczas liczne siedziby arystokracji i przemysłowców. W latach 80. XIX wieku pojawił się tu tramwaj konny, a później elektryczny. Co ciekawe, tory tramwajowe ułożone były po bokach jezdni, a nie na środku. Po I wojnie światowej znalazły tu siedziby liczne ambasady i poselstwa. W roku 1926 Aleje Ujazdowskie stały się świadkiem walk w czasie przewrotu majowego. W okresie międzywojennym przechodziły nimi też defilady wojskowe. Po zakończeniu kampanii wrześniowej, 5 października 1939 roku, w Alejach odbyła się parada zwycięstwa Wehrmachtu z udziałem Adolfa Hitlera. W czasie okupacji, w 1940 roku, w ramach planu urbanistycznego, opracowanego przez nazistowskich architektów Huberta Grossa i Ottona Nurnbergera (zwanego planem Pabsta) umiejscowiono tu dzielnicę niemiecką, a Aleje przemianowane zostały na aleję Lipową (Lindenallee), a później na aleję Zwycięstwa (Siegenallee). Dnia 1 lutego 1944 roku oddział AK przeprowadził tu brawurowy zamach na kata Warszawy, komendanta SS i Policji gen. Franza Kutscherę. W roku 1944 zabudowa ulicy uległa zniszczeniom po Powstaniu Warszawskim. Odbudowa trwała aż do 1955 roku. Po śmierci Józefa Stalina w roku 1953, całe Aleje Ujazdowskie przemianowano na Aleję Stalina (po 1945 roku nazwę tę nosił jedynie początkowy odcinek ulicy), a starą nazwę przywrócono dopiero w roku 1956. Po wojnie zmieniło się też otoczenie Alej, na zachód od Placu Na Rozdrożu powstało Osiedle „Latawiec” oraz  Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM), a pod placem - wielopoziomowe skrzyżowanie. Ulicę przecięła też biegnąca dołem Trasa Łazienkowska. Współcześnie Aleje są jedną z reprezentacyjnych ulic Warszawy, każdego 15 sierpnia, w święto Wojska Polskiego, odbywa się tutaj defilada Wojska Polskiego.

Przy Alejach Ujazdowskich znajduje się gmach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, kilka innych budynków rządowych, wiele ambasad, a w pobliżu - gmach Sejmu i Senatu, Zamek Ujazdowski, Park Ujazdowski, Łazienki Królewskie i Belweder.

Łazienki Królewskie w Warszawie to piękne założenie ogrodowo-pałacowe, rozlokowane na obszarze blisko 80 ha. Początki jego kształtowania sięgają XVII wieku, gdy właścicielem tych terenów był marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski. Sto lat później, w roku 1764 Ujazdów stał się własnością króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który założył tu swą letnią rezydencję i nadał jej zasadniczy wygląd. Wykonawcami królewskich pomysłów było wielu artystów, między innymi architekci - Dominik Merlini, Jan Christian Kamsetzer i Jakub Kubicki, malarze - Jan Bogumił Plersch i Marcello Bacciarelii, rzeźbiarze - Andrzej Le Brun, Jakub Monaldi i Franciszek Pinck. Dziś, Łazienki stanowią chyba najpiękniejszy park stolicy i są bardzo popularne, jako miejsce spacerów i rekreacji jej mieszkańców. Nieco więcej informacji o obiektach Łazienek zamieszczam w opisach zdjęć.

Trochę zdjęć z wiosennego spaceru po Śródmieściu Warszawy - głównie po jego południowej części, w okolicach Placu Konstytucji i Placu Zbawiciela.

Nieco zdjęć z jesiennego spaceru po północnej części Śródmieścia, czyli tej położonej na północ od Alej Jerozolimskich. Tutaj znajdują się najbardziej reprezentatywne przykłady współczesnej architektury Warszawy z Pałacem Kultury i Nauki oraz nowoczesnymi punktowcami na czele. Obszar ten, wskutek burzliwych kolei losu, został praktycznie pozbawiony starszej, XIX-wiecznej -często secesyjnej, oraz przedwojennej - z reguły modernistycznej, zabudowy. Tutaj też częściowo znajdowało się warszawskie getto. Obecnie, powoli odtwarzana jest zabytkowa zabudowa dzielnicy - przykładem może tu być odbudowana cała północna pierzeja Placu Teatralnego, czy plany odbudowy Pałacu Saskiego. Tutaj też znajduje się duża część Traktu Królewskiego - ale te części Śródmieścia znajdziecie w innych punktach podróży. 

W uzupełnieniu tego punktu - kilka zdjęć, położonego na Muranowie więzienia Pawiak, a właściwie jego pozostałości.

I jeszcze trochę zdjęć z Żoliborza i Bielan. Te dzielnice są mi szczególnie bliskie, gdyż tu chodziłem do liceum i tu mieszkałem przez blisko 40 lat.

Żoliborz stanowi najmniejszą dzielnicę Warszawy, położoną w północno-zachodniej części miasta na lewym brzegu Wisły. W latach 1951-1994 w jego skład wchodziły również Bielany, obecnie będące odrębną dzielnicą. Jest to niewątpliwie jedna z najpiękniejszych i najbardziej klimatycznych warszawskich dzielnic. 

Pierwsze wzmianki o będącej własnością książąt mazowieckich wsi Polikowo, zlokalizowanej pomiędzy obecnymi ulicami Mickiewicza, Małogoską, Promyka i Krasińskiego pochodzą z II połowy XIV wieku. Od XVI wieku wieś nazywano Polików, a od XVIII - Polków (Pólków). Polków pozostawał własnością książęcą do 1639 roku, kiedy to król Władysław IV darował kamedułom z podkrakowskich Bielan część lasu polkowskiego, a w 1641 roku cały Polków. Część swego terenu kameduli przekazali następnie Janowi III Sobieskiemu. Król wybudował tu dla Marysieńki letni pałacyk, dzieło Tylmana z Gameren. W 1775 roku cały obszar Polkowa sprzedany Adamowi Ponińskiemu podskarbiemu wielkiemu koronnemu, a potem trafił w ręce rodziny Myszkowskich.

W XVII wieku, tereny dzisiejszego Żoliborza, leżące w pobliżu folwarku średniowiecznego szpitala św. Ducha nazywano też "Faworami". Z czasem, nazwa ta objęła całą dzielnicę, która stała się zamożnym, tonącym w zieleni ogrodów przedmieściem Warszawy.

W XVIII wieku pojawiła się nazwa Żoliborz, związana z konwiktem pijarów. Budynki owego konwiktu, z ogrodem i parkiem położonym tarasowo na wysokiej, wiślanej skarpie były tak malownicze, że poczęto tę część Faworów nazywać Joli Bord - Piękny Brzeg. W okresie Królestwa Kongresowego nazwa ta przyjęła się dla całej dzielnicy. W końcu tego stulecia na Żoliborzu zbudowano nieistniejące już rogatki - tzw. powązkowskie i faworskie (marymonckie), wzniesione według projektu J.Kubickiego. Uporządkowano także ulice, kanały i ścieki. 

W okresie insurekcji kościuszkowskiej 1794 roku na terenie Żoliborza miały miejsce walki z rosyjskim 4. batalionem grenadierów kijowskich, a tutejsze Koszary Gwardyjskie, zbudowane za czasów saskich, stały się największym szpitalem wojskowym Warszawy.

W 1820 roku na Marymoncie, w dawnym, przebudowanym pałacyku królowej Marysieńki Sobieskiej powstała pierwsza w Królestwie Polskim wyższa uczelnia rolnicza - Szkoła Agronomiczna. Zamknięta w czasach powstania listopadowego, została ponownie otwarta w 1835 roku i przeżywała, pod kierunkiem ówczesnego rektora M. Oczapowskiego okres rozkwitu. W 1862 roku szkołę - noszącą wówczas miano Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa, przeniesiono do Puław w związku z otwarciem tam Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego.

W czasach Królestwa Kongresowego, rozbudowa Żoliborza następowała głównie w kierunku Marymontu. Na ulicach położonych bliżej miasta osiedlali się rzemieślnicy i kupcy pracujący na potrzeby wojska. Ulice dalej położone zabudowywane były pałacykami i dworkami w ogrodach. Odrestaurowano też Koszary Gwardii, które od 1827 roku nazywano Aleksandrowskimi, a w przebudowanym, dawnym gmachu Cuchthauzu powstały koszary Mikołajewskie. W 1828 roku Żoliborz otrzymał połączenie drewnianym mostem z Pragą. Lata poprzedzające wybuch Powstania Listopadowego to okres nasilonego osadnictwa na Żoliborzu, powstawania tu rozmaitych zakładów i warsztatów przemysłowych. Podczas samego Powstania nie rozegrały się tu żadne ważniejsze wydarzenia.

Po Powstaniu Listopadowym w 1831 roku, car Mikołaj I powziął projekt wybudowania w Warszawie warowni, będącej koszarami dla wojska , magazynami broni, a przede wszystkim więzieniem politycznym i przeznaczył pod tę budowę tereny na Żoliborzu. Budowę cytadeli ukończono w 1834 roku. W latach późniejszych została ona jeszcze rozbudowana.

Po odzyskaniu niepodległości, w dwudziestoleciu międzywojennym Żoliborz stał się terenem bardzo intensywnej rozbudowy. Nowy Żoliborz, w takim kształcie, jaki znamy dziś zaprojektowano według koncepcji stworzonej przez Tony Garniera. Założenie urbanistyczne stworzył Antoni Jawornicki, nadając dzielnicy kształt trapezu. Głównymi osiami tego układu stały się ulica Mickiewicza z owalnym Placem Inwalidów i z następnym placem - Wilsona.Szczególnie rozwijało się budownictwo spółdzielcze, które wykorzystywało tereny poforteczne Cytadeli. Przeważała zabudowa willowa jedno- i dwurodzinna. Powstały wówczas osiedla tzw. Żoliborza Oficerskiego, Żoliborza Urzędniczego i Żoliborza Dziennikarskiego, których autorami byli architekci: Romuald Gutt, Rudolf Świerczyński, Tadeusz Tołwiński, Kazimierz Tołłoczko, Marian Kontkiewicz, Kazimierz Saski i Aleksander Bojemski. Osiedla te mogą poszczycić się wieloma sławnymi mieszkańcami, takimi jak: Lucjan Żeligowski, Aleksander Litwinowski, Stanisław Sosabowski, Władysław Bortnowski, Stefan Rowecki, Marian Kukiel, Józef Haller, Tadeusz Kurcyusz - generałowie i oficerowie WP,  Melchior Wańkowicz - pisarz, Antoni Bolesław Dobrowolski - badacz polarny, Zdzisław Zmigryder-Konopka - filolog klasyczny oraz Mariusz Zaruski - żeglarz i taternik. Na liście mieszkańców figurował także marszałek Józef Piłsudski. Powstawały też osiedla czy nawet pojedyncze budynki małych spółdzielni środowiskowych (przed wybuchem wojny istniało ich około 20). Na terenie dzielnicy kwitły inicjatywy społeczne (powstawały liczne stowarzyszenia, przedszkola, biblioteki itp.) oraz rozwijała się działalność kulturalna i oświatowa. Istniał też i inny Żoliborz - w 1922 roku, powstało w okolicy Dworca Gdańskiego miasteczko baraków. Początkowo przeznaczono je dla reemigrantów i repatriantów, z czasem stało się osiedlem bezdomnych i bezrobotnych. Pozostawało pod opieką PCK. 

1 sierpnia 1944 roku na Żoliborzu, w rejonie ul. Suzina (tuż obok dawnego kina "Tęcza"), stoczono pierwsze walki Powstania Warszawskiego. 

W okresie PRL-u na dużym obszarze Marymontu wybudowano bloki w technologii wielkiej płyty. Podobne osiedla powstały również na terenie Bielan.

Bielany - niegdyś stanowiące część Żoliborza - są obecnie odrębną dzielnicą. To właśnie tu mieszkałem ponad 40 lat. 

W XVI wieku część lasów w rejonie Młocin wydzielono, zakładając królewski zwierzyniec (czyli teren polowań). Na pograniczu puszczy żyzne gliny brunatne sprzyjały rolnictwu, lecz wraz z wycinką lasów wzrastał także obszar piaszczystych nieużytków. Erem kamedulski, ufundowany na przez króla Władysława IV w roku 1639 ,dał początek obecnej nazwie gminy, bowiem od białych habitów nazywano klasztor Bielanami. Od 1673 roku do kościoła klasztornego ciągnęły pielgrzymki, spowodowane przeniesieniem tu z kolegiaty warszawskiej, czczonego obrazu św. Bonifacego. Znaczącym założeniem przestrzennym była podmiejska posiadłość królowej Marii Kazimiery na Marymoncie (nazwa Marymont oznacza Górę Marii), zaprojektowana w 1691 roku przez Tylmana z Gameren. Relikty pałacyku przetrwały w murach obecnego kościoła przy ulicy Gdańskiej na Żoliborzu, ale północna część zwierzyńca pałacowego, założonego około 1750 roku i zwanego później Kaskadą, należy dziś do Bielan. Z tych czasów pochodzi także niewielki staw parkowy w pobliżu ulicy Kolektorskiej. Zwierzyniec został w ostatnich czasach przecięty Trasą Armii Krajowej, która stanowi granicę gminy Bielany. Najbardziej oddalonym od ówczesnej Warszawy był zespół rezydencji Henryka Brühla w Młocinach, którego relikty wraz z pałacem zachowały się do naszych czasów. Puste tereny pomiędzy Lasem Bielańskim, Powązkami i Wawrzyszewem, nazywano Bielańskim Polem Wojennym, pełniły one funkcję poligonu. Podwójny pierścień fortów, przekształcający Warszawę w miasto-twierdzę zaczął powstawać w 1883 roku. Na terenie Bielan Rosjanie zbudowali wówczas Fort I "Bielany" (w okolicach obecnego cmentarza włoskiego) oraz Fort II "Wawrzyszew". Po I wojnie światowej, tereny te straciły znaczenie militarne.

Pas osiedli przyłączonych do miasta (Czarny Dwór, Piaski, Słodowiec, Marymont, Ruda i Potok) rozplanowano po 1918 roku, wytyczając ulice i domy mieszkalne z których wiele przetrwało do dziś. Najwcześniej zaczęła budować spółdzielnia "Zdobycz Robotnicza", która po zabudowaniu kilku ulic domkami szeregowymi w stylu dworkowym przerzuciła się na wznoszenie większych domów wielorodzinnych. Do wybuchu II wojny światowej ciągi kilkupiętrowych kamienic powstały wzdłuż ulic: Marymonckiej, Podczaszyńskiego, Alei Zjednoczenia, Żeromskiego i Kasprowicza. 

We wrześniu 1939 roku 30. pułk strzelców kaniowskich stoczył na terenach pomiędzy Młocinami a wsią Placówka krwawy bój z Niemcami, a podczas Powstania Warszawskiego północne tereny dzielnicy znalazły się w zasięgu działania Grupy AK "Kampinos". Krwawymi stratami zakończył się nieudany szturm powstańców na polowe lotnisko bielańskie.

W roku 1951 włączono do Bielan Wawrzyszew, Chomiczówkę, Radiowo, Wólkę Węglową, Placówkę i Młociny. W latach 50. XX wieku wybudowano na terenie Bielan największy zakład przemysłowy - Hutę "Warszawa" (obecnie Hutę Arcelor-Mittal), wytwarzającą różne gatunki stali szlachetnej. Na terenie dzielnicy powstało wówczas i później wiele nowych osiedli mieszkaniowych.

Kolejnym punktem weekendowego programu w stolicy była wizyta po wschodniej stronie Wisły - głównie na Pradze. Ta prawobrzeżna dzielnica zachowała wiele z klimatu dawnej Warszawy. Dla Olgierda Budrewicza Praga była, jak pisał, często bardziej egzotyczna niż miejscowości położone na antypodach. 

Choć cała prawobrzeżna Warszawa podzielona jest na 7 dzielnic: Pragę Północ, Pragę Południe, Targówek, Białołękę, Rembertów, Wawer i Wesołą, to często potocznie określa się ten obszar jako "Pragę" (co nie jest do końca prawidłowe).

Historyczna Praga była osadą, leżącą nad Wisłą naprzeciwko Starego Miasta i Mariensztatu. Pierwsza wzmianka o niej w dokumentach pochodzi z 1432 roku. Jej nazwa oznacza miejsce wcześniej porośnięte lasem, wyprażone (wypalone) pod zasiewy. Przez długie lata Praga była oddzielnym miastem. Status taki uzyskała w roku 1648, kiedy to król Władysław IV Waza nadał jej prawa miejskie. Centrum ówczesnego miasta znajdowało się w rejonie dzisiejszego Parku Praskiego i Ogrodu Zoologicznego. Reliktem po tych czasach jest nazwa ulicy Ratuszowej, znajdującej się w tym rejonie (sam ratusz już nie istnieje). Jedynym zachowanym zabytkiem z tego czasu jest Kaplica Matki Boskiej Loretańskiej.

W 1791 roku Pragę przyłączono do Warszawy na mocy ustawy Prawo o miastach, uchwalonej przez Sejm Czteroletni. 

Historia nie oszczędzała dzielnicy. W toku swych dziejów, była ona wielokrotnie niszczona i palona przez nieprzyjacielskie, a niekiedy i sojusznicze wojska. W czasie "potopu szwedzkiego" padła ofiarą żołnierzy Karola X Gustawa, w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej - szturmujące ją oddziały feldmarszałka Suworowa dokonały 4 listopada 1794 roku pamiętnej "rzezi Pragi", w okresie napoleońskim ucierpiała w wyniku rozbudowy fortyfikacji, dokonanej przez wojska francuskie, a w czasie Powstania Listopadowego, na jej obrzeżach - w Olszyncie Grochowskiej i w Wawrze toczyły się ciężkie walki z armią, dowodzoną przez generała Iwana Dybicza. Podczas II wojny światowej zniszczono wiele praskich zakładów przemysłowych, ale zachowało się tu więcej, niż w lewobrzeżnej Warszawie, budynków mieszkalnych. Wpływ na to miał fakt, że Powstanie Warszawskie trwało w tej dzielnicy bardzo krótko, a już we wrześniu 1944 roku Praga została zajęta przez wojska marszałka Konstantego Rokossowskiego.

Po wojnie na Pradze zlokalizowano jedne z największych zakładów przemysłowych stolicy - Fabrykę Samochodów Osobowych (FSO) na Żeraniu i zbudowano wiele nowych fabryk oraz największy obiekt sportowy w Warszawie - Stadion Dziesięciolecia. Jednakże przez kolejne dziesięciolecia Pragę zaniedbano. Nieliczne były inwestycje w infrastrukturę mieszkaniową, kulturę, czy komunikację. 

Być może stąd, Praga ma także opinię dzielnicy zaniedbanej socjalnie, zamieszkanej przez ludność uboższą i gorzej wykształconą, co zresztą potwierdzają statystyki. Z drugiej strony, właśnie na Pradze zachował się przez długie lata specyficzny folklor (http://www.youtube.com/watch?v=UtZ0C__KFWg).

W ostatnich latach, wiele praskich obiektów i ulic poddano rewitalizacji. 

 

Wola to dzielnica Warszawy, położona w zachodniej części miasta, słynna z elekcji polskich królów. Na przełomie XIX i XX wieku nabrała przemysłowego charakteru i zasłynęła z silnego ruchu robotniczego. Obecnie nabiera charakteru ogólnomiejskiego. Znajduje się tu wiele obiektów i terenów przemysłowych, często zaniedbanych, które obecnie są burzone, sporadycznie remontowane i przebudowywane w nowoczesne centra biurowe, lub luksusowe powierzchnie mieszkalne. W trzech z nich ulokowano muzea: Muzeum Przemysłu - w dawnej fabryce Norblina, Muzeum Gazownictwa - w Starej Gazowni oraz Muzeum Powstania Warszawskiego - w dawnej elektrowni tramwajowej.

Na terenie Woli, obok dawnych zabudowań przemysłowych są i inne zabytki. Warto obejrzeć pałacyki Biernackich i Bogusławskiego, kościoły św. Augustyna, św. Karola Boromeusza, św. Wawrzyńca, cerkiew prawosławną św. Jana Klimaka. Znajduje się tu też główna świątynia parafii Starokatolickiej Mariawitów p.w. MB Nieustającej Pomocy oraz jedyna w Polsce kaplica Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (mormonów). Na Woli zlokalizowane się też liczne cmentarze: katolickie (Powązkowski, Wolski), prawosławny, żydowski, karaimski, muzułmańskie (Kaukaski i Tatarski), mariawicki, a także Cmentarz Powstańców Warszawy.

Pierwsza wzmianka o wsi Wielka Wola, będącej własnością książąt mazowieckich, datuje się na rok 1367. Nazwa „Wola” pochodzi od zwolnienia wsi od danin na rzecz księcia. Później, w okresie XIV-XVI wieku, tereny Woli, Ochoty i Czystego przechodzą w ręce królewskie. Na polach między wsią Wielka Wola a Starym Miastem odbyła się elekcja króla polskiego, którym został siedmiogrodzki książę  István Báthory von Somlyó, znany u nas jako Stefan Batory, a po niej wiele następnych elekcji. Wola została w roku 1656 spalona przez wojska szwedzkie, następnie odbudowana. W czasie wojny północnej w 1705 roku w rejonie Woli miała miejsce bitwa pomiędzy połączonymi wojskami sasko-polsko-litewskimi, pod dowództwem Otto Arnolda von Paykulla i Szwedami, dowodzonymi przez Karla Nierotha. 

W roku 1770 na granicy miasta na Woli wzniesiono tzw. Okopy Lubomirskiego (stąd nazwa dzisiejszej ulicy Okopowej). W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej w roku 1794 Wola była punktem oporu przeciwko wojskom pruskim i doznała wielu zniszczeń, zaś w czasie Powstania Listopadowego, wsławiła się bohaterską obroną Reduty Wolskiej przed wojskami rosyjskimi, którą dowodził gen. Józef Longin Sowiński.

W połowie XIX wieku większa część Woli zostaje przyłączona do Warszawy. W dzielnicy lokuje się wiele zakładów przemysłowych (fabryki Lilpopa, Raua i Loewensteina, Norblina, Gerlacha, Temlera i Szwedego, Franaszka, Haberbuscha i Schielego i inne). W roku 1916 cała Wola zostaje włączona do Warszawy.

W czasie okupacji hitlerowskiej na terenie Śródmieścia i Woli utworzone zostaje Getto warszawskie, oddzielone murem od reszty dzielnic. W 1943 roku wybucha w nim powstanie, które trwa prawie miesiąc. Podczas Powstania Warszawskiego Wola ponosi wyjątkowo ciężkie straty. W czasie tzw. „rzezi Woli”, dokonanej przez Niemców w dniach 5-7 sierpnia 1944 roku, ginie około 60.000 mieszkańców.

Po wojnie na Woli nadal rozbudowywany jest przemysł (Zakłady im. Kasprzaka, Zakłady im. Róży Luksemburg, Zakłady Farmaceutyczne Polfa, Zakłady Budowy Maszyn Lampowych, Zakłady im. Ludwika Waryńskiego i inne), przebudowie ulega układ komunikacyjny i infrastruktura.

Niektóre wspomniane przeze mnie wyżej miejsca są przedmiotem odrębnych podróży (np. cmentarze muzułmański i żydowski), dlatego zdjęć z tych miejsc nie zamieszczam, mimo że też znajdują się one na Woli. 

Powiśle jest częścią dzielnicy Śródmieście. Od południa graniczy z Ujazdowem, od północy ze Starym Miastem, od zachodu ze Śródmieściem Północnym i Południowym, a jego wschodnią granicę wyznacza Wisła. 

Powiśle było dzielnicą portową, fabryczną i mieszkalną zarazem. Zamieszkiwali ją m.in. biedni robotnicy niewykwalifikowani, bednarze, piaskarze, rybacy i kobiety lekkich obyczajów. Ze względu na te ostatnie, dzielnica była chętnie odwiedzana przez adeptów Warszawskiej Szkoły Podchorążych. Na Solcu znajdowały się browary, które zasłynęły tym, że zostały podpalone, jako znak do rozpoczęcia Powstania Listopadowego, zainicjowanego przez podoficerów ze wspomnianej szkoły.

Powiśle, jak większa część Warszawy, zostało w większości zniszczone podczas II wojny światowej, zwłaszcza w czasie walk prowadzonych w czasie Powstania Warszawskiego i po jego stłumieniu. Po wojnie dzielnica była sukcesywnie odbudowywana.

Choć przeważająca część zdjęć prezentowanych w tym punkcie dotyczy Powiśla, to jednak niektóre z nich wykraczają poza nie, gdyż trasa spaceru wiodła również przez mosty - Świętokrzyski i Poniatowskiego, Kamionek i część Śródmieścia położoną poza Powiślem. 

Patrząc na dzisiejszą Warszawę aż trudno uwierzyć, że przed 1939 rokiem niemal 30% jej mieszkańców stanowili Żydzi. Trudno uwierzyć, gdyż żydowska Warszawa praktycznie już nie istnieje, a i śladów z tamtych czasów zachowało się (poza żydowskim cmentarzem na Woli) niewiele. Niestety, niemieccy okupanci nie pozostawili ich wiele. Po powstaniu w 1943 roku obszar getta został zrównany z ziemią, resztę zniszczeń przyniosły walki w czasie Powstania Warszawskiego w sierpniu i wrześniu 1944 roku oraz systematyczne burzenie miasta przez hitlerowców po upadku Powstania. Po wojnie na terenie byłego getta zbudowano nowe osiedla mieszkaniowe.

Niektóre zabytki i ślady żydowskiej przeszłości stolicy pokazałem w innych punktach tej podróży (Pomnik Bohaterów Getta, Gęsiówkę, Umschlagplatz), inne (wolski i praski kirkut) - w relacji "Żydowskie cmentarze" zamieszczonej w "Kolumberze". Inne, nieliczne - jeszcze czekają na swoją kolej. Teraz zapraszam do odwiedzenia warszawskiej synagogi i kilku miejsc w Śródmieściu i na Woli, związanych z historią warszawskich Żydów.

 

Choć siarczysty mróz, który panował ostatniej niedzieli skłaniał raczej do siedzenia w domowym zaciszu, to mimo wszystko - przy okazji pobytu w stolicy - postanowiłem skorzystać z pięknej, słonecznej pogody i pospacerować trochę po kolejnej warszawskiej dzielnicy. Tym razem wybrałem Ochotę.

Jest to dzielnica Warszawy, położona w najbliższym sąsiedztwie centrum miasta. Jest ona zarazem jedną z najmniejszych, a zarazem najgęściej zaludnioną dzielnicą Warszawy (9448 os./km²). Pierwsze pisemne wzmianki o terenie, na którym leży dzisiejsza Ochota, pochodzą z roku 1238. Jej nazwa pochodzi najprawdopodobniej od nazwy karczmy „Ochota”, która znajdowała się przy dzisiejszej ulicy Kaliskiej.

Przez długi czas Ochota wchodziła w obręb królewskiej wsi Wielka Wola. W II połowie XVIII i w XIX wieku zaczęła się szybko rozwijać ze względu na przechodzenie przez jej teren wielu ważnych szlaków komunikacyjnych: Drogi Królewskiej (dzisiejsze ulice Nowowiejska i Niemcewicza), Nowej Drogi Jerozolimskiej (dzisiejsze Aleje Jerozolimskie), Szosy Krakowskiej (dzisiejsza ulica Grójecka) i Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Do rozwoju dzielnicy przyczyniło się też powstanie Filtrów w 1866 roku i Szpitala im. Dzieciątka Jezus w 1901 roku. W okresie międzywojennym powstały osiedla: kolonia Staszica i kolonia Lubeckiego oraz Dom Studencki „Akademik” przy Placu Narutowicza. Choć Powstanie Warszawskie w 1944 roku nie wyrządziło na Ochocie tylu szkód materialnych, co w innych dzielnicach, to zaznaczyło swoje piętno w postaci wszechobecnych na Ochocie miejscach mordów, znanych jako Rzeź Ochoty, dokonana przez pułk brygady SS RONA (Rosyjska Narodowa Armia Wyzwoleńcza). Ogółem śmierć poniosło wówczas około 10 tysięcy mieszkańców dzielnicy.

W okresie PRL Ochotę odrestaurowano po zniszczeniach wojennych. Powstało wiele nowych budynków mieszkalnych i usługowych, a także zakładów przemysłowych (Era, Warszawska Fabryka Obrabiarek, Meratronika, Hydomat, czy WSK-Okęcie).

Granice Ochoty stanowią: ulica Chałubińskiego i Aleje Niepodległości (ze Śródmieściem), ulice Batorego, Żwirki i Wigury i południowa część Pola Mokotowskiego (z Mokotowem), linia kolejowa Warszawa-Radom (z Włochami) i linia kolejowa Warszawa-Pruszków (z Wolą).

Na terenie dzielnicy mieszczą się siedziby i budynki kilkunastu wydziałów uczelni wyższych, a także rektoraty Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania, Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Polsko-Japońskiej Wyższej Szkoły Technik Komputerowych i Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Znajduje się również tam siedziba Krajowej Szkoły Administracji Publicznej. Część budowli uczelnianych mieści się na       obszarze Kampusu Ochota, którego trzon stanowią wydziały lub instytuty matematyczno-przyrodnicze Uniwersytetu Warszawskiego oraz Polskiej Akademii Nauk, jak również, skupione na Kampusie Banacha, budynki Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Mokotów jest najliczniejszą pod względem liczby mieszkańców dzielnicą stolicy. Leży po obu stronach skarpy wiślanej (Górny i Dolny Mokotów) na lewym brzegu rzeki. Jest to dzielnica typowo mieszkalna, wypełniona dużą ilością zieleni i parków miejskich, z których najbardziej znane to Park Arkadia, Park Morskie Oko, Park Dreszera, Park Sielecki czy Pole Mokotowskie (położone w większości na Ochocie i w Śródmieściu). Znajduje się tu także sporo zbiorników wodnych, zwłaszcza w dolinie Wisły. Największe z nich to Jeziorko Czerniakowskie o powierzchni około 47 ha. Zabudowa Mokotowa jest różnorodna. Niektóre części tego rozległego terenu zajmują wille, podczas gdy w innych znajdują się osiedla bloków z wielkiej płyty. Przez Mokotów przebiega linia warszawskiego metra, a z prawobrzeżną Warszawą łączy go oddany do użytku w 2002 roku Most Siekierkowski.

Dzieje obszaru dzisiejszego Mokotowa wiążą się przede wszystkim ze średniowiecznym dworem i grodem w Jazdowie, a następnie Warszawą, oraz blisko splatają się z historią Wilanowa. Przez długie wieki Mokotów obejmował także tereny dzisiejszego Ursynowa. Najstarsze, odkryte ślady osadnictwa z tzw. kultury ceramiki wstęgowej na terenie dzisiejszego Mokotowa pochodzą sprzed 6,5 tysięcy lat. Są one jednak nieliczne, co świadczy, że ludzie pojawiali się w tych okolicach z rzadka. Średniowieczne osadnictwo pojawia się tu w XI wieku. Przypuszczalnie od II połowy tego stulecia południowe obszary współczesnej Warszawy po obu stronach Wisły stanowiły własność kościelną z monarszego nadania. Spinała je w całość poświadczona przynajmniej od XIII wieku. przeprawa rzeczna między Miedzeszynem a Zawadami. Z czasem te okolice stawały się w coraz większym stopniu domeną książąt mazowieckich. Do XVIII wieku były to tereny wiejskie. W obecnych granicach Mokotowa znajdowały się dawne wsie parafii soleckiej, do XIII wieku należące zapewne do parafii jazdowskiej i inne miejscowości. Były to istniejące od XIII wieku Czerniakowo, Czarnów, Zawady, Powsino, Milonowo, Siedlce, Służewo, Jamielino i inne miejscowości. Istnieje hipoteza, jakoby nazwa Mokotowo pochodziła od imienia pruskiego właściciela wsi - Mokoto (lub Mokot). Wieś ta po raz pierwszy pojawia się w dokumentach z 1367 roku. Była to osada w pobliżu drogi biegnącej do Czerska - do początków XV wieku stolicy Księstwa Mazowieckiego. Należy jednak podkreślić, iż Mokot ani Mokoto nie został ani razu poświadczony w dawnych dokumentach. Prawdopodobnie w XIV wieku była to wieś książęca lokowana na prawie chełmińskim. Utrzymywała gród w pobliskim Jazdowie. Po spaleniu grodu przez Litwinów w 1262 roku i przeniesieniu siedziby księcia na północ, w XV i XVI wieku Mokotowo zaopatrywało w żywność lokalny rynek warszawski. Podczas potopu szwedzkiego Mokotowo oraz sąsiednie wsie zostały zniszczone i uległy wyludnieniu. W 1678 roku ówczesny marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski (1642-1702) wykupił fragment ówczesnego Mokotowa oraz Służew i Służewiec, a po kilku latach – Czerniakowo, gdzie w 1691 roku ufundował klasztor bernardyński. Wiek XVIII przyniósł rozkwit tych terenów. Na Mokotowie wznoszone były dworki, wille i pałace magnaterii oraz zamożnego mieszczaństwa, a wzdłuż skarpy wiślanej zakładano ogrody. Wywołało to koniunkturę przemysłu budowlanego. Na terenie Mokotowa, jeszcze pod koniec XVII wieku, ulokowało się kilka cegielni. Z XVIII wieku pochodzi francuska nazwa założenia pałacowo-ogrodowego księżnej Izabeli Lubomirskiej - Mon coteau ("moje wzgórze"), stanowiąca zapewne fonetyczne nawiązanie do wcześniejszej nazwy wsi. W czasie Insurekcji 1794 roku Mokotów stał się świadkiem ciężkich walk, po których został zniszczony i splądrowany. Zaczął się odbudowywać dopiero w pierwszych latach Królestwa Kongresowego. W 1830 roku Mokotów stał się znów polem bitwy, tym razem za sprawą Powstania Listopadowego. Po powstaniu miejscowość stała się modnym i prestiżowym letniskiem dla bogatej Warszawy. Znajdowały się tutaj liczne pensjonaty, zakłady lecznicze i wypoczynkowe, restauracje oraz gospody. Od 1881 roku do Wierzbna dojeżdżał pierwszy omnibus konny, wymieniony w 1909 roku na tramwaj elektryczny, a z Ronda Mokotowskiego (dzisiejszego Placu Unii Lubelskiej) odchodziły dwie kolejki - wilanowska (od 1892 roku) i grójecka (od 1898 roku). Na przełomie XIX i XX wieku dokonano parcelacji dawnego folwarku mokotowskiego i wytyczono wiele nowych ulic m.in. Rakowiecką, Madalińskiego, Narbutta i Szustra (obecnie Dąbrowskiego). W 1883 roku, z powodu fortyfikowania Warszawy, rozwój budownictwa został ograniczony. Dopiero w latach 1911-1913 część fortów została wyburzona i zaczął się proces intensywnej zabudowy alei Niepodległości, oraz ulicy Puławskiej. Mokotów został włączony do Warszawy w 1916 roku. Rozwój dzielnicy postępował z roku na rok. Budowano gmachy wyższych uczelni (SGH, SGGW), urzędów, instytutów naukowych, szpitali, szkół, wznoszono reprezentacyjne kamienice i wille, wkomponowane w bujną zieleń. Za sprawą prezydenta Warszawy, Stefana Starzyńskiego rozpoczęto modernizację ulicy Puławskiej, wzdłuż której powstała linia tramwajowa, sięgająca aż po teren nowych Wyścigów Konnych na Służewcu. Lata II wojny światowej i okupacji niemieckiej przyniosły na Mokotowie olbrzymie straty w ludności oraz zniszczenia. Po zajęciu Warszawy przez wojska hitlerowskie, duża część Mokotowa została przekształcona w dzielnicę niemiecką, ulokowano tam również wiele okupacyjnych instytucji. Podczas Powstania Warszawskiego, w obronie dzielnicy walczyli żołnierze pułków AK "Baszta", "Waligóra" i wielu innych oddziałów, harcerze z Szarych Szeregów oraz ludność cywilna. Polacy zdołali w pierwszych dniach sierpnia opanować znaczną część Górnego i południową część Dolnego Mokotowa. Hitlerowcy dopuścili się w odwecie licznych zbrodni na ludności cywilnej. Powstańcy byli w stanie przez długi czas utrzymywać swój stan posiadania, lecz od 24 września 1944 roku Niemcy rozpoczęli generalne natarcie na Mokotów, który skapitulował 27 września 1944 roku. Po Powstaniu dzielnica była bardzo zniszczona. W ruiny obróciło się 65% zabudowy. Po wojnie odgruzowano, odbudowano i rozbudowano Mokotów. Działania te w bezpośredni lub w pośredni sposób wpłynęły na dzisiejszy kształt dzielnicy. 

Z Mokotowem byłem blisko związany w latach 70. XX wieku. Tu bowiem przez 5 lat studiowałem na Wydziale Handlu Zagranicznego w Szkole Głównej Planowania i Statystyki - obecnej SGH. Myślę więc, że obecne zdjęcia są niejako wstępem do spaceru po tej dzielnicy.